SIERADEN HEBBEN EEN GESCHIEDENIS
Ongeacht hun vorm en complexiteit sieren ze de mensheid al heel lang. Uit onderzoek en opgravingen is gebleken dat onze voorouders zich al met sieraden tooiden. Er zijn prehistorische sieraden gevonden, meestal gemaakt van natuurlijke elementen (botten, klauwen, tanden, schelpen…). Deze werden gewoon doorboord en vervolgens op kleding genaaid, of rond een draad of koord geassembleerd.
Sieraden zijn sindsdien sterk geëvolueerd door de ontdekking van nieuwe materialen. Aan botten en schelpen werden metalen, geslepen edelstenen, glas en plastic toegevoegd. De handwerktechnieken vermenigvuldigden zich, en de sieraden werden steeds uitgebreider en complexer…
Laten we samen terugblikken op de grote geschiedenis van sieraden, van de prehistorie tot nu.
SIERADEN DOOR DE GESCHIEDENIS HEEN
A – PREHISTORIE: DE EERSTE SIERADEN VAN DE GESCHIEDENIS
De geschiedenis van sieraden gaat terug tot de prehistorie.
Archeologische vondsten hebben veel sieraden uit die tijd blootgelegd, en sommige artefacten worden nog steeds ontdekt. We weten dus dat mensen zich al heel lang graag tooien met mooie dingen.
Het oudste juweel dat vandaag de dag is gevonden zou 130.000 jaar oud zijn!
Gevonden in Krapina (Kroatië), zijn de onderstaande klauwen van een roofvogel nauwkeurig bestudeerd. Er zijn talrijke menselijke sporen waargenomen: insnijdingen, polijsten, schuren en inkepingen… Deze talrijke sporen wijzen erop dat de gevonden klauwen inderdaad bewerkt zijn om te worden gemonteerd. Ze werden dus waarschijnlijk gemonteerd als armbanden of kettingen. De klauwen worden nu zorgvuldig bewaard in een museum in Zagreb (Kroatië).
B – DE OUDHEID: EEN WARE HAUSSE VOOR SIERADEN
Onze geschiedenis van juwelen gaat door de oudheid heen. In deze periode van de geschiedenis vond een echte ontwikkeling van ambachtelijke technieken plaats. Metaalbewerking, vooral goud, werd beheerst en in sieraden verwerkt. Goudsmeedtechnieken werden ontwikkeld en er ontstonden sieraden van zeer hoge kwaliteit.
1- OUDE EGYPTISCHE SIERADEN
Sieraden in het oude Egypte werden gedragen door zowel mannen als vrouwen. Zij droegen ze zowel tijdens hun leven als na hun dood. Talrijke sieraden uit deze periode zijn gevonden in Egyptische graven.
Goud wordt veel gebruikt, omdat het wordt beschouwd als onvergankelijk en het vlees van de goden. Het heeft daarom een bijzonder belang en symboliek in de ogen van de Egyptenaren.
Oude Egyptische sieraden waren ook vaak rijk aan symbolen en iconografie. Het Ankh kruis vertegenwoordigde het leven, en het oog van Horus was een symbool van bescherming, gezondheid en herstel. De scarabee was een symbool van onsterfelijkheid en wederopstanding en werd veel gebruikt in de grafkunst.
2 – OUDE GRIEKSE SIERADEN
De bekendste sieraden uit het oude Griekenland komen tot ons uit de “Hellenistische” periode. In deze periode, waarvan de naam afkomstig is van het Oudgriekse Ἑλληνιστής (Hellēnistḗs, “iemand die de Griekse taal gebruikt”) en Ἑλλάς (Hellás, “Griekenland”), ontstonden inderdaad bijzonder weelderige sieraden. De virtuositeit van de goudsmeden en hun beheersing van het metaal stelden hen in staat bijzonder gedetailleerde stukken te vervaardigen.
De traditie van het uitwisselen van ringen als teken van liefde zou in het oude Griekenland zijn ontstaan. Een traditie die vandaag de dag nog steeds leeft in de vorm van het uitwisselen van trouwringen op bruiloften!
3 – SIERADEN UIT HET OUDE ROME
De juwelentechnieken van het oude Rome waren grotendeels geïnspireerd op de Etruskische* sieraden, maar werden ook sterk beïnvloed door die van andere beschavingen. Vele technieken van verschillende oorsprong (Grieks, Oosters, Egyptisch, Keltisch…) werden namelijk met elkaar vermengd tijdens de veroveringen en de uitbreiding van het Romeinse Rijk.
De Romeinen maakten veel gebruik van gekleurde stenen in hun sieraden. Zo vinden we zeer kleurrijke stukken, met name op basis van robijn, granaat, saffier, topaas of parels.
Het slangenmotief, ontleend aan hellenistische modellen, werd ook vaak gebruikt voor armbanden, ringen, manchetten en oorbellen. Cameo’s* en gegraveerde stenen waren ook bijzonder populair, want de complexiteit van de techniek was een symbool van luxe. Ze werden benadrukt op talrijke dragers (ring, hanger, broche…)
Tot slot wijzen we op het bestaan van sieraden gemaakt van gouden munten. Zo konden gouden munten met portretten van keizers worden gebruikt als ringornament of als hanger.
* Etrusken: volk dat vanaf het einde van de bronstijd in het centrum van het Italiaanse schiereiland leefde. De Romeinen erfden een belangrijk deel van hun cultuur.
* Cameo: in reliëf gebeitelde gravure op een schelp of een natuursteen met lagen contrasterende kleuren.
In tegenstelling tot camee bestaat intaglio uit een gravure in holte van edelstenen
C – MIDDELEEUWSE PERIODE
1 – INVLOED VAN HET CHRISTENDOM EN HET FEODALE SYSTEEM
Onze ontdekking van de geschiedenis van de juwelen gaat verder met de middeleeuwen. Deze periode, ook bekend als de middeleeuwen, is een bijzonder lange periode in de Europese geschiedenis. Ze beslaat duizend jaar en begon met het verval van het Romeinse Rijk in de 5e eeuw en maakte plaats voor de Renaissance in de 15e eeuw. Deze periode werd gekenmerkt door een grote uitbreiding van het christendom, dat een centraal element van de middeleeuwse samenlevingen werd. Als gevolg daarvan werden in veel koninkrijken sieraden met religieuze motieven, kruizen en afbeeldingen van Christus gevonden.
De ontwikkeling van het feodalisme en de christelijke godsdienst veranderden de samenleving, die in drie orden was verdeeld: de adel (vorst, heren, ridders), de geestelijkheid en de arbeiders (boeren, horigen, enz.). Een zeer grote meerderheid van de toenmalige bevolking (90%) bestond dus uit boeren die onderworpen waren aan de adel.
Sieraden werden dus vooral gedragen door een klein deel van de bevolking, namelijk de edelen en de geestelijkheid. Juwelen en het maken van sieraden werden gedegradeerd tot een minder belangrijke en decoratieve kunst, of zelfs tot een eenvoudig ambacht.
Het eerste deel van de “Middeleeuwen” (de zogenaamde “Hoge Middeleeuwen”) biedt de grootste verscheidenheid aan sieraden, omdat elk volk en elke regio nog zijn eigen specifieke stijl heeft. Maar veel factoren (uitbreiding van het christendom en het feodale systeem, mode…) leiden uiteindelijk tot een zekere homogeniteit in technieken en sieraden binnen Europa.
2 – IDENTITEIT EN GEBRUIKSWAARDE VAN SIERADEN UIT DE MIDDELEEUWEN
De sieraden uit die tijd konden zowel gebruiksvoorwerpen zijn, zoals broches, fibulae en riemgespen, als voorwerpen met een decoratieve en identiteitsfunctie (hangers, halskettingen, enz.). Ringen werden vooral gewaardeerd om hun utilitaire (een zegelring kon worden gebruikt om een zegel op documenten aan te brengen), religieuze of symbolische waarde.
3 – SUMPTUAIRE VERORDENINGEN
Aan het eind van de 13e eeuw werden sieraden echter het voorrecht van de edelen en aristocraten.
In die tijd verboden talrijke wetten en “sumptuaire” verordeningen het gewone volk (onder andere eenvoudige burgers) al te opzichtige sieraden te dragen (grote hoeveelheden goud of zilver, edelstenen, parels enz.). Bijvoorbeeld een verordening van 1294, waarin onder andere werd bepaald dat de vrouwen van eenvoudige burgers geen sieraden van edelstenen mochten dragen, noch kronen van goud of zilver.
Voor nieuwsgierigen (en durvers!) is een meer volledige versie van deze ordonnantie van 1294 beschikbaar via onderstaande link.
D – SIERADEN UIT DE MODERNE TIJD: 16E – 18E EEUW
Deze periode werd gekenmerkt door een ontwikkeling in de wetenschappen en kunsten in heel Europa. Begonnen in Italië en de “Renaissance” genoemd, werd deze snel ingevoerd in Frankrijk en andere Europese koninkrijken.
Hangers werden de meest populaire sieraden en vervingen de dominantie van broches in de middeleeuwse periode. Ringen bleven in de mode, maar waren vaak sterk versierd en met stenen bezet. Cameo’s uit de Romeinse tijd worden weer populair. Er zijn ook veel arabesk-, bloem-, fruit- en bladmotieven. Sieraden en thema’s uit het oude Griekenland en Rome werden een grote inspiratiebron, maar stukken met religieuze motieven bleven erg in de mode.
Verder waren sieraden met stenen bijzonder populair (zoals te zien is op veel schilderijen uit die tijd), niet in de laatste plaats door de toestroom van edelstenen naar Europa in deze periode. Ze waren overal te vinden op de lijven en jurken van de Europese adel. Goud, parels en edelstenen werden overal in verwerkt!
Het was ook in de 18e eeuw dat “bergkristallen” werden uitgevonden, gemaakt van zeer glanzend loodglas. Strass steentjes openden de juwelenmarkt voor minder rijke klanten.
E – VAN DE 19E EEUW TOT VANDAAG: DE GESCHIEDENIS VAN HET SIERAAD WORDT VERDER GESCHREVEN
1 – INDUSTRIËLE REVOLUTIE: GELEIDELIJKE OPENSTELLING VAN DE SIERADENMARKT
De industriële revolutie zal een overheersende rol spelen in de geschiedenis van het sieraad. Zij speelde een grote rol bij de ontmanteling van de rol van sieraden als symbool van sociale status.
Er werden machines gebruikt voor de vervaardiging van veel sieraden, elektrische vergulding werd uitgevonden en de productie van imitatiestenen nam toe, zowel in kwaliteit als in kwantiteit. De sieradenmarkt werd zo opengesteld voor de “middenklasse” door de productie van meer betaalbare sieraden.
De technische bekwaamheid van de goudsmeden bleef echter op een zeer hoog niveau. In deze periode ontstonden ook enkele grote sieradenhuizen zoals Cartier (Frankrijk), Tiffany & Co (VS) en Bvlgari (Italië). Deze grote bedrijven kapitaliseerden op de knowhow van de juweliers en produceerden juwelen van hoge kwaliteit, aangepast aan de traditionele eisen van de welvarende middenklasse.
Onder de verschillende stijlen van deze periode zien we bijvoorbeeld het verschijnen en de ontwikkeling van de “Art Nouveau” stijl, die de vrouwelijke figuur en de natuur (fauna en flora) benadrukt.
2 – INVLOED VAN DE 2 WERELDOORLOGEN: DEMOCRATISERING EN GEBOORTE VAN “KOSTUUM” SIERADEN
De Eerste Wereldoorlog (1914-1918) was een bepalende factor in de geschiedenis van het sieraad. Goud en juweliers werden gemobiliseerd voor de oorlogsinspanning. Minder kostbare materialen (ijzer, koper, aluminium…) werden daarom gebruikt bij de vervaardiging van sieraden. De Tweede Wereldoorlog (1939-1945) had ongetwijfeld een vergelijkbaar effect op de juweliersbranche.
De democratisering van het sieraad die met de industriële revolutie was begonnen, werd voortgezet en uitgebreid. Met de evolutie van de technologie maakten steeds complexere en efficiëntere machines de massaproductie van sieraden mogelijk. In combinatie met het gebruik van minder edele metalen en recente materialen zoals plastic, leidde deze verregaande industrialisatie uiteindelijk tot “kostuumjuwelen”.
De geschiedenis van het sieraad wordt nog steeds geschreven.
Sieraden zijn een vrij gewoon modeartikel geworden, dat op grote schaal in onze dagelijkse garderobe is geïntegreerd. De sieradenmarkt is enorm en de spelers zijn talrijk. De grote sieradenhuizen, kleine creatieve ambachtslieden en de grote kostuumjuwelenindustrieën delen de sieradensector.